Syriër bij ASML slachtoffer van handelsoorlog

Na een sollicitatieronde van een half jaar toch niet in aanmerking komen voor je droombaan omdat je de verkeerde nationaliteit hebt. Het overkwam een Syrische elektro-ingenieur die vorig jaar solliciteerde bij ASML. "Het bedrijf heeft me kapotgemaakt als mens."

“Deze nationaliteit heeft me al zoveel problemen gebracht,” verzucht de man die we uit privacyoverwegingen Farid zullen noemen (zijn echte naam is bij de redactie bekend). Zonder zijn (inmiddels verlopen) Syrische paspoort zou hij direct zijn aangenomen bij de Veldhovense chipmachinefabrikant. Nu werd het contractvoorstel op het allerlaatste moment ingetrokken vanwege Amerikaanse exportbeperkingen.

Toch geen baan

De sollicitatieprocedure bij de chipmachinefabrikant verliep zacht gezegd grillig. Vorig voorjaar reageerde Farid op een vacature voor test-ingenieur bij ASML. Hij werd uitgenodigd voor een gesprek en speelde open kaart naar zijn toenmalige werkgever op de High Tech Campus, die hem net een vast contract had aangeboden.

Het gesprek bij ASML ging niet door omdat er tijdelijk geen nieuwe mensen werden aangenomen door corona. Het bedrijf liet weten bij Farid terug te komen als de situatie veranderde. Zijn werkgever gaf hem intussen een contractverlenging van vier maanden.

Een paar maanden later bleken er toch plekken vrij te zijn bij de chipmachinefabrikant. Verschillende gesprekken, een test en een assessment later lag er een contractvoorstel op de afdeling met EUV-technologie (extreme ultraviolet lithografie; een techniek om microchips te maken). Farid zegde zijn baan bij de High Tech Campus op. Toen bleek dat ASML hem helemaal niet mocht aannemen. Export control regulation E1 gooide roet in het eten.

Gevoelige technologie

“Een half jaar lang heb ik zoveel telefoontjes met de HR-afdeling gevoerd, maar ze vertelden pas een dag voordat ik het contract zou tekenen dat mijn nationaliteit een probleem was,” zegt hij. “ASML is een Nederlands bedrijf, maar op de één of andere manier moeten ze zich aan de Amerikaanse wet houden. Ik werk nu bij een Amerikaans bedrijf en daar is mijn nationaliteit geen enkel probleem.”

“ASML produceert onder andere machines op basis van EUV-technologie, die ook wordt gebruikt in het Amerikaanse leger,” zegt de betrokken ASML-recruiter, die niet met zijn naam in het artikel wil (zijn naam is ook bij de redactie bekend). “Daarom heeft Amerika ons verboden mensen uit bepaalde landen in dienst te nemen die met deze technologie werken, of er inzicht in kunnen krijgen. Dat zijn voornamelijk landen waar de VS mee in een conflictsituatie zit, zoals Iran, Soedan, Cuba, Noord-Korea en Syrië.”

De recruiter werd zelf ook pas op het laatste moment met deze regels geconfronteerd. “De afdeling Personeelszaken heeft intern een document rondgestuurd dat mij helaas niet op tijd heeft bereikt. In de drie jaar dat ik dit werk doe, is dit verreweg de vervelendste situatie die ik heb meegemaakt.”

Risico op jarenlange celstraf

“Het is zeker niet de bedoeling van exportbeperkingen om mensen uit te sluiten omdat ze vluchteling zijn,” zegt Martijn Antzoulatos-Borgstein, die jaren als militair jurist bij Defensie werkte. Als International Trade Compliance manager werkt hij inmiddels bij Rockwell Automation, een leverancier van industriële automatiserings- en informatietechnologie. In zijn werk heeft hij veel te maken met de regels voor het exporteren van gevoelige technologieën en informatie.

“Lithografie en EUV worden sinds 2018 door de Amerikanen gezien als doorslaggevende technologieën voor het in stand houden of veranderen van internationale machtsverhoudingen,” legt hij uit. “Aangezien de software voor EUV-machines door een Amerikaans dochterbedrijf van ASML is ontwikkeld, moet het bedrijf een vergunning aanvragen bij de Amerikaanse overheid. Die controleert of ASML aan alle eisen voldoet.”

Het bedrijf kan enorm in de problemen komen als het deze regels niet naleeft, vervolgt hij. “In tegenstelling tot Europa, dat ook exportbeperkingen heeft, handhaaft de VS ze ook buiten de eigen landsgrenzen. Als de VS erachter zou komen dat ASML bewust de regels schendt (waardoor ongeoorloofde toegang tot afgeschermde informatie is ontstaan), heeft dat grote gevolgen voor de betrokken hogere managers. In het ergste geval kunnen ze worden uitgeleverd en in een Amerikaanse cel belanden.”

Dubbel gepakt

Arbeids- en migratierechtadvocaat Julien Luscuere wijst erop dat werkgevers de vrijheid hebben om een sollicitant af te wijzen. “Alleen als dat gebeurt door discriminatie waar geen rechtvaardiging voor is, kun je dat juridisch aanvechten.” Hij denkt dat ASML in Farids geval geen risico’s wilde lopen vanwege het Amerikaans sanctiesysteem om ‘schurkenstaten’ zoals Syrië, Iran en Noord-Korea onder de duim te houden. “Voor het gemak wordt dan elke Syrische staatsburger als spion beschouwd, zelfs als deze is gevlucht.”

Hetzelfde geldt voor Iraniërs, vervolgt hij. “In veel westerse landen wordt het ze heel moeilijk gemaakt om een bankrekening te openen, waardoor ze geen btw-nummer kunnen aanvragen en geen bedrijf kunnen registreren bij de Kamer van Koophandel. Ze worden dubbel gepakt vanwege hun nationaliteit, terwijl ze hun land met een reden zijn ontvlucht.”

Tegelijkertijd erkent Luscuere dat ASML een risico zou nemen door Farid aan te nemen. “Als het uit zou komen, kan ASML op een zwarte lijst van de VS belanden, net als degenen die met hen zakendoen. Bedrijven als Samsung en Intel, die graag 200 miljoen euro betalen voor een chipmachine, riskeren dan ook sancties.”

Niet-vertrouwde landen

De Amerikaanse exportbeperkingen zijn er echter met een reden, legt Antzoulatos-Borgstein uit. “Met EUV-technologie kun je in korte tijd heel goedkoop grote hoeveelheden microchips maken. Dat kan een land economisch een grote voorsprong geven, maar ook het risico vergroten op een, in westerse ogen, verkeerde toepassing. Zo kwamen bepaalde technologieën voor het versleutelen van informatie tussen 2007 en 2012 via omwegen in Syrische en Libische handen, met het risico dat ze daar tegen de burgerbevolking werden gebruikt.”

Om een exportvergunning te krijgen voor gevoelige technologieën mogen bedrijven niet zomaar mensen aannemen uit landen die de VS niet vertrouwen. “Deze landen staan bekend om hun antiwesterse houding en het nastreven van anti-Amerikaanse belangen. Er bestaan voorbeelden van mensen die op het eerste gezicht betrouwbaar lijken en dan toch langzaam en met een duidelijk doel technologie wegsluizen naar een in westerse ogen dubieuze partij.”

Daar komt bij dat ASML een van de weinige partijen ter wereld is die de EUV-technologie op een commercieel aantrekkelijke en efficiënte manier weet te benutten, weet Antsoulatos-Borgstein. “De Amerikaanse overheid heeft twee jaar geleden via diplomatieke druk weten te voorkomen dat ASML nog chipmachines aan China verkoopt, omdat die China te machtig kunnen maken. Door de EUV-technologie aan te merken als doorslaggevend voor het Amerikaans belang, konden ze zulke strikte exportbeperkingen opleggen.”

Handelsoorlog VS en China

In het grotere plaatje is Farid dus eigenlijk ook de dupe van de handelsoorlog tussen de VS en China. Een jaar later worstelt hij nog steeds met de afhandeling van zijn afwijzing. Er werd hem hulp toegezegd bij het vinden van een andere baan, die kreeg hij niet. Er werd hem half beloofd dat hij op een andere afdeling dan EUV zou kunnen werken, daar kwam niemand op terug.

“Geen van de e-mails die ik na mijn afwijzing naar ASML stuurde, werd beantwoord. Op geen van de opties die ik voorstelde om alsnog voor ze aan de slag te kunnen gaan, hebben ze gereageerd. Bedrijven kunnen een uitzondering aanvragen voor deze regel, al kost dat extra tijd en papierwerk. Blijkbaar hadden ze dat er niet voor over. Als ik zou zijn afgewezen op basis van mijn kwaliteiten zou het veel minder pijnlijk zijn geweest.”

De betrokken recruiter erkent dat ASML deels verantwoordelijk is voor deze situatie. “Ik heb geprobeerd Farid te helpen door te kijken of er een andere functie binnen ASML beschikbaar was, waarvoor de exportbeperking niet gold. Dat is niet gelukt. Tegelijkertijd was het contractvoorstel nog niet definitief. We raden kandidaten altijd aan te wachten met het opzeggen van hun baan totdat het nieuwe contract is getekend.”

Versnelde paspoortprocedure

Volgens Luscuere kan een werkgever soms toch aansprakelijk zijn als hij sterke verwachtingen heeft gewekt. “Een contractvoorstel is juridisch weliswaar niet-bindend, maar de baan is hem heel duidelijk in het vooruitzicht gesteld. ASML wist al de hele procedure dat de sollicitant uit Syrië komt.”

Daardoor had het bedrijf een inspanningsverplichting om een oplossing te zoeken. Luscuere noemt bijvoorbeeld het ondersteunen van een verzoek tot bijzondere naturalisatie bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Met zo’n verzoek had Farid misschien binnen een paar maanden de Nederlandse nationaliteit kunnen verwerven.

Nu moet hij wachten tot zijn asielstatus kan worden omgezet in een permanente verblijfsvergunning en daarna de Nederlandse nationaliteit. Dan gelden voor hem de Amerikaanse regels niet meer en zou Farid alsnog op de EUV-afdeling aan de slag kunnen. Belachelijk, vindt hij. “Je bloed is je bloed, zelfs als je van nationaliteit verandert. Uiteindelijk ben ik dezelfde persoon, of ik nu Nederlands ben of Syrisch.”

Kwetsbare positie

Hoewel het de eerste keer is dat Luscuere van een zaak als die van Farid hoort, ziet hij regelmatig hoe kwetsbaar de positie van vluchtelingen of arbeidsmigranten is. “Het maakt niet uit of ze hoog- of laagopgeleid zijn, ze lopen tegen vergelijkbare dingen aan. Ze kennen de weg vaak niet en zijn niet goed georganiseerd. Werkgevers hebben veel macht, wat soms leidt tot het negeren van afspraken en regelgeving. Zelfs als arbeidsmigranten weten dat ze worden bedrogen kaarten ze dat niet altijd aan, omdat ze bang zijn dat het nieuwe problemen oplevert.  Er zijn daardoor zelfs werkgevers die expres fouten maken om arbeidsmigranten extra afhankelijk te houden.”

Een deel van de arbeidsmigranten slaat zich door een periode van frustratie en achterstelling heen en verwerft het Nederlanderschap. Een ander deel keert, vaak verbitterd, terug of verhuist naar een ander land. “Zij delen hun verhaal op social media en dat kan slecht zijn voor de reputatie van Nederland,” zegt Luscuere. “Als deze groep morgen naar huis zou gaan, hebben we een enorm probleem. Kijk alleen al naar de regio Eindhoven, die op dit moment de echte motor achter de Nederlandse economie is. Daar wonen en werken duizenden hoogopgeleide kennismigranten.”

Fatsoenlijk excuus

Farid is in ieder geval nog steeds ontzettend teleurgesteld. “Ik geloofde in ASML als bedrijf, maar ze hebben me kapotgemaakt als mens. Ze laten zich voorstaan op diversiteit en werknemers van alle nationaliteiten, maar dat is gewoon niet waar.”

Het zou nog schelen als ze fatsoenlijk hun excuses hadden aangeboden, vervolgt hij. “Zelfs dat is niet gebeurd. Niemand van hogerop in de organisatie heeft mij een e-mail gestuurd om zich te verontschuldigen voor wat er is gebeurd. Ze wisten mijn nationaliteit vanaf het begin en toch hebben ze me zo gekwetst.”

Dit verhaal werd mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Dtv, Omroep Venlo, Studio040 en WOS Media werken gezamenlijk aan lokale onderzoeksjournalistiek.