Reconstructie: hoe Eindhoven in een slagveld veranderde

Een geplunderde winkel in een vernield centraal station, een ProRail-wagen die in de brand is gestoken en keiharde confrontaties tussen de politie en relschoppers. Hoe veranderde Eindhoven in een slagveld? Een reconstructie.

Demonstraties geannuleerd

Anti-islambeweging Pegida kondigt op zaterdag 16 januari aan dat ze een week later in Eindhoven willen gaan demonstreren tegen de islam. Twee dagen later maakt actiegroep Nederland in Verzet bekend dat ze in Eindhoven willen demonstreren tegen de coronamaatregelen.

In de dagen daarop wordt de demonstratie van Pegida verboden door burgemeester John Jorritsma en maakt Nederland in Verzet bekend dat ze de demonstratie annuleren. Op sociale media zoals Telegram, WhatsApp, Snapchat en Facebook worden ondertussen uitvoerig plannen gemaakt om zondag te gaan demonstreren en rellen. 

De oproep komt vanuit georganiseerde bewegingen die zich richten tegen de coronamaatregelen. In de groepen worden details besproken zoals welke brandbare vloeistoffen gebruikt kunnen worden en door wie en bij welke plekken ze zich gaan verzamelen.

Toch demonstreren

De Koninklijke Marechaussee maakt zaterdagmiddag bekend dat er twee pelotons worden ingezet om te helpen  om de avondklok te handhaven. De pelotons worden gestationeerd in in Amersfoort, Den Haag en Eindhoven.

Zaterdagavond, de eerste avond dat de avondklok van kracht is, verloopt rustig. Op sociale media worden beelden gedeeld van een uitgestorven Eindhoven. Het blijkt stilte voor de storm te zijn. Zondagochtend wordt bekend dat Pegida alsnog wil gaan demonstreren, ondanks het verbod van de burgemeester. Ook in diverse appgroepen en op Facebook worden plannen gemaakt voor een demonstratie.

Preventief fouilleren

Burgemeester Jorritsma is er zondagochtend niet gerust op. In overleg met de politie en het Openbaar Ministerie wordt de binnenstad vanaf 11.00 in de ochtend aangewezen als ‘veiligheidsrisicogebied’. Dit betekent dat de politie er preventief mag fouilleren. 

De gemeente meldt dat er signalen zijn gekomen dat mensen met wapens naar het centrum van Eindhoven willen komen en bereid zijn om geweld te plegen.

Honderden demonstranten

In de loop van de ochtend worden bij verschillende invalswegen van de stad auto’s van de weg gepikt en gecontroleerd. De toegangswegen blijven wel open en het treinverkeer naar Eindhoven gaat ook door. 

De wegen die naar het centrum gaan, worden niet afgesloten. Op een aantal plekken staan politiewagens, maar mensen kunnen ongehinderd naar het centrum lopen. Dat gebeurt dan ook: in de loop van de ochtend en begin van de middag verzamelen honderden mensen zich in het centrum, bij het 18 Septemberplein. 

Eerste confrontatie

Om 14.21 tweet de politie dat het te druk is op het 18 Septemberplein en dat men het gebied moet verlaten. Dat wordt ook omgeroepen met megafoons en staat op informatieborden. Een paar minuten later komt de ME in actie, omdat sommige demonstranten weigeren het gebied te verlaten en zich verzetten tegen de ME. Bij deze actie wordt ook een waterkanon gebruikt om de menigte te verdrijven.

De mensenmassa vlucht via de Vestdijktunnel naar de Fellenoord. De ME, ondersteund door het waterkanon, doet een charge en houdt stand bij de noordkant van de Vestdijktunnel. Op hetzelfde moment wordt bekend dat het treinverkeer van en naar Eindhoven Centraal wordt stilgelegd.

Stenen gooien naar politie

Vanaf 14.50 is de menigte van honderden mensen op de Fellenoord, tussen de Boschdijk en Veldmaarschalk Montgomerylaan. De relschoppers gooien willekeurig met zwaar vuurwerk en plakken her en der posters met teksten zoals ‘Vaccin Nazi’s’. Stoeptegels worden gelicht en in kleinere stukken gebroken, om die naar de politie te gooien.

Het normale autoverkeer rijdt nog gewoon over de Fellenoord, waarvan de bestuurders regelmatig toeteren. Elke paar minuten rijdt er een politiewagen langs, die iedere keer wordt bekogeld met stenen en andere voorwerpen. Aan beide kanten van de Fellenoord staan politiewagens, die afstand houden en niet ingrijpen.

De demonstranten staan ongeveer een half uur lang op de Fellenoord een beetje heen en weer te lopen. Voor de politie is het een kans om de mensenmenigte te omsingelen, in te sluiten en massaal te arresteren. De politie laat deze kans vervliegen. Een reden hiervoor kan zijn dat de politie wil voorkomen dat de situatie verder escaleert, hoopt dat de menigte zich verspreidt en men op huis aan gaat.

Menigte vindt opening

Het waterkanon krijgt een lekke band en kan daardoor enige tijd niet worden ingezet. De ME vormt een linie in de Boschdijktunnel om te voorkomen dat de relschoppers via deze tunnel naar het centrum gaan. Om 15.17 blijkt dat de eerder schoongeveegde Vestdijktunnel weer volledig open is. De ME heeft zich teruggetrokken naar het 18 Septemberplein. De relschoppers maken dankbaar gebruik van deze opening en gaan massaal via de Vestdijktunnel terug naar het 18 Septemberplein.

Bij het 18 Septemberplein volgt een harde confrontatie tussen de relschoppers en de politie. Politiebusjes rijden in cirkels rond op het 18 Septemberplein om de menigte op afstand te houden.

Alles wat los en vast zit

In koor roepen de relschoppers ‘Dictatuur! ‘Dictatuur!’. Ze gooien met praktisch alles wat los en vast zit. Stoeptegels, klinkertjes, fietsen, een scooter, zwaar vuurwerk en verfbommen: je kan het zo gek niet bedenken of het wordt naar de politie gegooid. Langzaam maar zeker beweegt een groep van ongeveer zeventig relschoppers richting de ME.

De rondrijdende ME-busjes moeten zich steeds verder terugtrekken, totdat ze praktisch geen rondjes meer kunnen draaien omdat ze bij de ME-linie zijn. Om de relschoppers te verdrijven zet de ME rond 15.35 uur traangas in. Dit blijkt uiterst effectief: de relschoppers trekken zich terug en stoppen bij het Stationsplein.

Barricades opwerpen

In de omgeving van het station worden tafels en stoelen gestolen van horecabedrijven, om barricades op te werpen. Ook worden fietsen, scooters en hekken op bulten gegooid, overgoten met een brandbare vloeistof en in de brand gezet. Om 16.05 kondigt de gemeente een noodbevel af. Dit betekent dat iedereen uit het centrum moet verdwijnen, als de politie daartoe opdracht geeft. De relschoppers trekken zich hier niets van aan en bereiden zich voor op een charge van de ME. 

Om 16.23 beginnen de vernielingen bij het station zelf. Op de taxi parkeerplaats voor het station staat een auto van ProRail. Relschoppers tikken de ramen van de auto in en plunderen de auto. Een van de relschoppers gooit vuurwerk in de auto en roept heel hard: ‘WEG BIJ DIE AUTO’, waarop de menigte zich verspreid. Na een harde knal in de auto gaan tientallen relschoppers terug om de wagen te kantelen. Als de auto op de kop staat, wordt er hard gejuigd en staan twee relschoppers enthousiast op de wagen te springen. Iemand pakt een flesje met brandbare vloeistof, giet die leeg in de auto en zet de auto in brand.

Totale anarchie

Het is totale anarchie bij het Stationsplein. Digitale informatiezuilen worden bekogeld met stenen en omver geworpen. Relschoppers trekken lichtmasten met beveiligingscamera’s omver en stelen de camera’s. Een digitaal reclamebord wordt compleet vernield. Iemand steekt er een fiets doorheen, gooit er brandbare vloeistof overheen en zet de boel in de brand.

Om 16.32 uur gooit een relschopper de eerste steen tegen het glas van het stationsgebouw zelf. Het station is gesloten: de deuren zitten op slot. Binnen staan enkele beveiligers van de NS zelf, maar is geen ME zichtbaar aanwezig. Relschoppers gooien tientallen stenen, voornamelijk tegen de eerste verdieping van het gebouw. 

Minuten later, om 16.36 uur, worden ook de deuren van het stationsgebouw het doelwit. Een relschopper slaat hierop in met stenen en wordt snel gevolgd door anderen. De relschoppers slagen erin het stationsgebouw binnen te dringen en plunderen de Jumbo. Een aantal plunderaars neemt de buit mee in de herkenbare gele tasjes van de supermarktgigant.

ME rukt op

Om 16:46 komen de plunderingen in het station abrupt tot een einde. De ME vormt een linie en rukt langzaam op naar het station. De lekke band van het waterkanon is gerepareerd. De wagen wordt meteen ingezet: het waterkanon rijdt voor de ME uit en spuit in de richting van de relschoppers. 

De ME rukt op tot naar de Effenaar. Relschoppers vluchten via de Effenaar het centrum in en verspreiden zich in kleinere groepjes. Iets verderop, bij de rotonde bij de Parklaan en de Fuutlaan, staan vijf motoragenten en een politiewagen die het verkeer tegenhouden. 

Patrouilleren door het centrum

De groepjes relschoppers en plunderaars struinen door het centrum. Op verschillende locaties worden vernielingen aangericht. Enkele afvalbakken worden in brand gezet. Onder andere bij de Kleine Bergstraat worden ramen van winkels ingegooid. 

Rond 17.40 uur is de Koninklijke Marechaussee voor het eerst te zien op de straten. Pelotons van de Marechaussee en de ME gaan systematisch door het centrum heen, voeren hier en daar een charge uit en pakken met harde hand plunderaars op.

In de loop van de avond keert de rust terug in het centrum. Inwoners, ondernemers, ProRail, de NS en agenten kijken wat de schade is. De schade aan het stationsgebouw alleen al loopt in de tonnen, het totale schadebedrag met de andere vernielingen erbij is nog onbekend. Eindhoven likt zijn wonden.

77 arrestaties

Het is niet bekend wie de demonstranten, relschoppers en plunderaars precies zijn. De politie doet onderzoek naar wie de daders zijn en bij welke groepen zij behoren. Een deel van de relschoppers komt uit Eindhoven of omliggende dorpen. Maar ook vanuit andere delen van Brabant en zelfs daarbuiten kwamen mensen af op de oproep om naar Eindhoven te komen. 

Voor zover dinsdagmiddag bekend is, zijn er 77 arrestaties geweest. De politie is nog bezig met het analyseren van het beeldmateriaal en verwacht nog meer arrestaties te verrichten.

Onafhankelijk onderzoek

De gemeente Eindhoven laat een onafhankelijk onderzoek doen naar de rellen van afgelopen zondag. Het onderzoek richt zich op de besluitvorming rond de rellen. Ook de voorbereiding en de uiteindelijke uitvoering door de hulpdiensten worden onder de loep genomen. 

Met het onderzoek moet duidelijk worden hoe het geweld heeft kunnen ontstaan, en welke lessen er voor de toekomst moeten worden getrokken.Het COT instituut voor veiligheid- en crisismanagement gaat het onderzoek doen. Over zo'n vijf weken worden de resultaten verwacht. Deze worden met politie en justitie besproken, en uiteindelijk ook met de gemeenteraad.

Vragen voorgelegd aan de politie

Voor deze reconstructie stuurde Studio040 maandagochtend per mail een aantal vragen naar de politie Oost-Brabant. Het antwoord van de politie was als volgt:

Mensen zijn opgeroepen om niet naar de stad te komen. We waren voorbereid op signalen dat grote groepen naar Eindhoven zouden komen die uit waren op ernstige wanordelijkheden en hebben daar groot op ingezet. Voortdurend anticiperen we op dat wat komen gaat en zetten daar op in. Dat is gisteren tijdens het optreden van de ME niet anders geweest. We evalueren altijd onze inzet en dat zal na de inzet van zondag ook gebeuren.

Over deze reconstructie

Deze reconstructie is geschreven door verslaggever Chris Bakker. Tijdens de demonstratie, confrontaties met de ME, rellen en plunderingen stond hij tussen de relschoppers in, voor zover hij zelf kon zien als enige onafhankelijke journalist. Naast zijn eigen waarneming heeft hij voor dit verhaal gebruik gemaakt van berichtgeving op sociale media en officiële informatiekanalen van de gemeente en politie.

Heeft u tips of opmerkingen naar aanleiding van dit verhaal of wilt u reageren, mail dan naar chris.bakker@studio040.nl.

Dit verhaal werd mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Dtv, Omroep Venlo, Studio040 en WOS Media werken gezamenlijk aan lokale onderzoeksjournalistiek.