Hoogleraar boos na artikel over kritisch rapport

TU-hoogleraar Blocken vindt dat Studio040 te kritisch is over het project "Longen van de Stad".

Vorige week publiceerde TNO een rapport over diverse projecten in het land om de luchtkwaliteit te verbeteren. Dit rapport is opgesteld in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat omdat op diverse plaatsen in het land de luchtkwaliteit zo slecht was dat versneld maatregelen nodig waren. Hebben die het gewenste effect, is dan de vraag.

Studio040 schreef er een artikel over, en daar is hoogleraar Bert Blocken boos over. Na een enkel telefoontje van een persvoorlichter van de TU met de redacteur die het artikel geschreven heeft, heeft hij direct een boze open brief naar allerlei personen in de regio geschreven.

Als hoofdredacteur ben ik verantwoordelijk voor de publicaties van Studio040. Hoewel ik erg verbaasd ben over de wijze waarop Blocken zijn kritiek brengt, wil ik er graag op reageren omdat ik vind dat een publieke omroep transparant moet zijn en altijd moet kunnen verantwoorden hoe onze publicaties tot stand komen.

In zijn open brief stelt Blocken allerlei eisen en dreigt hij “nooit meer een interview te geven aan Studio040”. Dat soort dreigementen passen niet bij een open discussie over journalistieke verantwoording. Op dergelijke dreigementen kan ik principieel niet ingaan en dat brengt me in een lastig parket. Zelfs als er goede argumenten zouden zijn om iets te veranderen aan ons artikel, zal ik dat nu niet doen - omdat dan de schijn ontstaat dat ik mijn oren laat hangen naar dreigende taal, en dat doe ik niet.

Journalistieke keuzes
Laat ik beginnen met een principieel standpunt. In onze westerse democratische samenleving hebben we het zo georganiseerd dat journalistieke organisaties onafhankelijk zijn. De keuze wat nieuws is en op welke wijze dat nieuws gebracht wordt, is niet aan machthebbers en officiële instanties - dat is aan onafhankelijke journalisten. Natuurlijk worden daarbij soms fouten gemaakt en ook soms keuzes gemaakt waar de betrokkenen niet blij mee zijn. Mark Rutte zal best wel eens balen van de manier waarop kabinetsbesluiten in het nieuws komen. Toch zal hij nooit een brief op poten sturen dat hij zich persoonlijk beledigd voelt door een kritische publicatie.

Als er kritiek is op een artikel of reportage die wij gemaakt hebben, dan is het gebruikelijk dat die kritiek belandt bij de hoofdredacteur. Als blijkt dat we een fout gemaakt hebben, dan kunnen we onze fout herstellen en anders kan ik uitleggen waarom we een bepaalde keuze gemaakt hebben. De heer Blocken kiest direct voor een open brief. Dat mag, maar de emotionele, intimiderende toon komt niet erg professioneel over.

Kritiek
De kritiek van de heer Blocken is samen te vatten in drie onderdelen:
1. Het rapport van TNO klopt niet
2. Studio040 had moeten zien dat het rapport van TNO niet goed is
3. Voor zover de kritiek van TNO klopt, is daar een verklaring voor

Op al deze punten snijdt de kritiek van de heer Blocken geen hout.
1. Als het gaat om technologie, milieu en chemie, is TNO een gerenommeerd instituut. Niet voor niets wordt dit instituut ingeroepen voor advies aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Een rapport van een dergelijk instituut is op zichzelf vermeldenswaardig.
2. Het is niet gebruikelijk dat journalisten de wetenschappelijke kwaliteit van rapporten zelfstandig gaan toetsen. Of een opmerking voldoende wetenschappelijke onderbouwing heeft of niet, dat is echt niet aan ons om te beoordelen.
3. TNO schrijft: “Daling van fijnstofconcentraties hangt erg af van de omstandigheden. Alleen bij stabiel windstil weer zullen er mogelijk effecten zichtbaar zijn.” Ongetwijfeld zijn er verzachtende omstandigheden, maar die weet TNO natuurlijk ook. Als de deskundigen van TNO desondanks vraagtekens plaatsen bij het project, dan is dat vermeldenswaardig. De positieve kanten van het project hebben we in eerdere publicaties al ruimschoots aandacht gegeven.

Eigenlijk alle punten die de heer Blocken onze redacteur kwalijk neemt, zijn eigenlijk punten die hij de onderzoekers van TNO verwijt. Onze redacteur heeft met de TU-woordvoerder besproken dat we de kritiek op het rapport zouden kunnen vermelden, maar hij wilde niet geciteerd worden met kritiek op de onderzoekers van TNO. Dan wordt het erg lastig om het wetenschappelijke debat te kunnen weergeven.

Verbeterpunten
Bij nadere beschouwing zijn er soms best wel punten waarop de berichtgeving beter had gekund. Ook nu is dat het geval.

Het artikel had beter kunnen vermelden dat het rapport vooral gaat over het beperken van stikstofdioxide. De beperking van andere schadelijke uitstoot zoals fijnstof wordt alleen meegenomen omdat er vaak verband is tussen meerdere vormen van uitstoot. Natuurlijk is duidelijk dat het project “Longen van de Stad” enkel gericht is op het beperken van de uitstoot van fijnstof. Feit blijft dat de onderzoekers van TNO het project voldoende relevant vinden om te vermelden en te beoordelen.

Andere conclusies uit het rapport waren ook vermeldenswaardig geweest. Goed nieuws is weliswaar vaak geen nieuws - maar de conclusie dat de toename van het aantal ‘schone’ auto’s ervoor zorgt dat de meeste knelpunten in Eindhoven al in 2017 zijn opgelost en de Vestdijk in de loop van dit jaar ook aan de norm voldoet, was het vermelden waard geweest. De duidelijke gunstige effecten van de afsluiting van de Vestdijk komen overigens wel aan bod in het artikel.

Hoor en wederhoor
De heer Blocken verwijt Studio040 geen hoor en wederhoor toe te passen. Dat is in de journalistiek een ernstig verwijt. Voor het primaire nieuws is wederhoor in dit geval niet relevant: we vermelden wat er in het rapport staat - en het is een feit dat het in het rapport staat. Secundair willen we graag weten wat Blocken en andere betrokkenen vinden van de kritiek. In de hedendaagse journalistieke praktijk is het gebruikelijk daar een apart artikel aan te wijden. Ook in dit geval was dat zeker interessant geweest.

En nu
Al met al concludeer ik dat de feiten die in het artikel vermeld staan, voldoende basis vinden in het TNO-rapport. TNO is een instantie die hierover kan oordelen, en de keuze voor het uitlichten van het onderdeel rond de “Longen van de Stad” is op journalistieke gronden gemaakt. De excuses waar de heer Blocken om vraagt zijn dan ook niet nodig en niet aan de orde.

Het lijkt mij nog steeds interessant om een follow-up te maken over het weerwoord van de heer Blocken. Hij kan daarin aangeven op welke punten TNO volgens hem de plank misslaat, en waarom hij ervan overtuigd is dat het project uiteindelijk toch gunstige resultaten kan laten zien en de forse investering waard is.

Aan zo’n vervolgpublicatie wil ik graag meewerken. Eisen en dreigementen vooraf maken het echter erg lastig om ons journalistieke werk te doen. Zolang die nog op tafel liggen, richten wij ons liever op het andere nieuws van vandaag.

Eindhoven, 14 juni 2018
Michiel Bosgra, hoofdredacteur

De afgelopen maanden schreef Studio040 de volgende artikelen over het project ‘Longen van de Stad’:
TNO: 'longen van de stad' hebben slechts gering effect (7 juni 2018)
Rechter: Q-Park moet meewerken aan luchtzuivering Stadhuisplein (3 maart 2018)
Q-Park Stadhuisplein blaast vervuilde lucht door trappenhuis (1 maart 2018)
Innovatieve luchtzuivering Stadhuisplein kan nu pas beginnen (15 februari 2018)
Bouw innovatieve luchtzuiveringsinstallatie op Stadhuisplein gestart (14 december 2017)
Wereldprimeur in Eindhoven: Vuile lucht afvangen, reinigen en weer straat inblazen (9 december 2017)
Parkeergarages moeten grote luchtverschoners worden (9 maart 2016)